محمد مطلبی گفت: استان کرمان به لحاظ تعداد و تنوع زبان ها و گویش های مردم، جزو برترین استان های کشور است.

محمد مطلبی در گفتگو با راه آرمان؛ در خصوص زبان ها و گویش های استان کرمان با بیان اینکه استان کرمان به لحاظ تعداد و تنوع زبان ها و گویش های مردم، جزو برترین استان های کشور است، گفت: به طور کلی ایران تنوع زبانی و گویشی زیادی دارد و در این میان چند استان هستند که تنوع گویشی در آنها بیشتر است.

استادیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان ادامه داد: شاید بتوان گفت که استان سمنان، بیشترین تعداد و تنوع گویش ها را دارد و بعد از آن استان اصفهان و فارس بیشترین تنوع گویش ها را دارد و ما می توانیم استان کرمان را جزو یکی از چند استان برتر کشور در زمینه زبان ها و گویش ها بدانیم.

وی ابراز کرد: به طور کلی در استان کرمان چند زبان متفاوت داریم؛ یکی از آنها زبان فارسی است که این زبان البته با گویش های محلی در مناطق مختلفی از استان به کار می رود و گفتنی است که زبان فارسی، زبان غالب در شمال و شرق استان است؛ در شهرستان های کرمان، رفسنجان، سیرجان، شهربابک، بردسیر، بافت، رابر، ارزوئیه، انار، راور زرند و در شهرستان های شرقی بم، نرماشیر، ریگان، فهرج و در این شهرستان ها مردم به گونه هایی از زبان فارسی تکلم می کنند.

زبان فارسی؛ گویش رایج در شمال و شرق کرمان است

مطلبی با اشاره به مطلب فوق افزود: به این گونه ها، لهجه و گویش می گوییم؛ به عنوان مثال گویش کرمانی که باید بگوییم که فارسی کرمانی، در شهرستان کرمان است، یا فارسی رفسنجانی و گویش رفسنجانی که گونه ای از زبان فارسی است و در رفسنجان تکلم می شود و البته هر کدام از شهرستان ها به نو به خود گویش های مختلفی از فارسی را دارند.

استادیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان بیان کرد: در شهرستان کرمان گویش مرکز استان و گویشی که در منطقه شهداد است و یا گونه ای که در ماهان است، با هم تفاوت هایی را دارند که البته این تفاوت ها بسیار بسیار اندک است که این تفاوت های از جنس کلماتی است که به کار می برند و از نظر نحوه تلفظ تفاوت هایی وجود دارد؛ به عنوان مثال مردم شهداد کلماتی را به کار می برند که ممکن است در مرکز شهر کرمان آن کلمات به کار برده نشوند.

وی ابراز کرد: بنابراین زبان فارسی که زبان رایج شمال و شرق است؛ بیشترین تعداد گویش ها را به خود اختصاص داده است و علاوه بر زبان فارسی، زبان های دیگری در استان کرمان وجود دارد که یکی از آنها زبان ترکی است که البته گویش روان بسیار کمی دارد و طایفه ترک بچاقچی در منطقه چهار گنبد سیرجان،  دارای این زبان هستند و کهنسالان منطقه هنوز هم به زبان ترکی حرف می زنند.

وجود گویش ترکی در برخی مناطق بافت و سیرجان

مطلبی ادامه داد: طایفه های افشار که در منطقه بافت زندگی می کنند هنوز هم به زبان ترکی حرف می زنند که البته زبان ترکی در چهار گنبد سیرجان با طایفه افشار بافت و گونه ای که در خبر است، تفاوت هایی با یکدیگر دارند و ما می توانیم بگوییم که چند لهجه ترکی هم در استان داریم؛ ترکی چهار گنبد، ترکی افشارها، ترکی بین مردم منطقه خبر بافت وجود دارد.

استادیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان بیان کرد: زبان و گویش دیگری که می توان از آن نام برد، گویش اقلیت زرتشتی کرمان است که البته این گویش چند دهه است که فراموش شده و هیچ زرتشتی کرمان به آن زبان اصیل دیگر تکلم نمی کنند؛ گویش اقلیت یهودی را قبلا داشتیم که این گویش نیز همانند گویش زرتشتیان کرمان فراموش شده اما در دهه های قبل این گویش ها وجود داشته است.

وی گفت: منطقه جنوب استان کرمان که شامل شهرستان های عنبرآباد، فاریاب، رودبار جنوب، کهنوج، جیرفت و منوجان است به دلیل اینکه هم جوار است با رود هلیل به طور کلی این منطقه را رودبار زمین می نامند؛ در شهرستان های جنوبی تنوع گویشی زیادی وجود دارد و  مردم آن منطقه به زبان فارسی حرف نمی زنند.

گویش غالب منطقه جنوب کرمان، رودباری است

مطلبی اظهار کرد: می توان گفت منطقه جنوب استان کرمان به دلیل داشتن موقعیت جغرافیای خاص، ارتباط کمی با مردم منطقه مرکز کشور که زبان فارسی دارند، ارتباط داشته اند و این عدم ارتباط موجب شده است که مردم این منطقه زبان اصلی خود را حفظ کنند.

استادیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان اظهار کرد: در منطقه جنوب، گویش غالب، گویش رودباری است و این گویش با زبان فارسی خویشاوندی دارد اما از این زبان متفاوت است و البته گویش رودباری هم در منطقه یک شکل ندارد و این گویش در جنوب استان دارای لهجه ها و گونه های متفاوتی است.

وی افزود: به عنوان مثال گویش در شهرستان رودبار جنوب با گونه در شهرستان کهنوج با هم تفاوت دارند و این گویش در شهرستان های منوجان، عنبرآباد و یا قلعه گنج نیز متفاوت است و تنوع گونه های گویش رودباری در هر یک از شهرستان های جنوب بر اساس طایفه ها، روستاها و بخشی که مردم زندگی می کنند، متفاوت است.

وجود گویش براهویی در جنوب کرمان

مطلبی ادامه داد: این تنوع به صورتی است که ممکن است در یک روستا که انتظار می رود همه با یک گویش حرف بزنند، ساکنین با گویش های مختلف حرف می زنند و ممکن است چند طایفه در یک روستا باشند و تفاوت بین گویش این طایفه ها وجود داشته باشد.

استادیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان گفت: گویش رودباری با گویش های استان هرمزگان قرابت و خویشاوندی دارند و در منطقه جنوب استان کرمان علاوه بر گویش رودباری که گویش قالب است، گویش های دیگری نیز وجود دارد که یکی از این گویش ها، گویش بلوچی است؛ چرا که طایفه بلوچ در منطقه جنوب استان کرمان ساکن هستند و برخی از آنها با همان گویش بلوچی حرف می زنند.

وی عنوان کرد: یک زبان و گویش در منطقه جنوب استان کرمان به نام گویش براهوئی وجود دارد که این گویش، گویش طایفه ای به نام براهوئی است که تعدادی از آنها در شهرستان رودبار جنوب، در دهستانی به نام آب سردوییه و تمیری ساکن هستند و البته بخشی از طایفه براهوئی در منطقه فاریاب ساکن هستند.

دو گویش زرتشتی و کلیمی در کرمان به طور کلی به فراموشی سپرده شده است

مطلبی اظهار کرد: نکته جالب در مورد گویش براهوئی این است که این گویش، یک گویش ایرانی نیست یعنی با بقیه زبان ها و گویش های ایرانی نسبتی ندارد و اصولا براهوئی ها هم از نظر قومی، ایرانی نیستند؛ براهوئی ها از مردم شبه قاره هند هستند بیشتر آنها در پاکستان ساکن و با بلوچ ها با هم آمیخته هستند.

استادیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان ادامه داد: قرن ها قبل تعدادی از آنها از کشور پاکستان وارد منطقه سیستان و بلوچستان می شوند و در این منطقه هم ساکن هستند و تعداد کمی از آنها از طریق منطقه بلوچستان به استان کرمان آمده اند و در منطقه رودبار ساکن می شوند و بعد از چند قرن که در این منطقه زندگی می کنند هنوز هم گویش اصیل خود را حفظ کرده اند.

وی در پاسخ به این سوال که چه گویش هایی از استان کرمان به دست فراموشی سپرده شده اند، ابراز کرد: دو گویش زرتشتی و کلیمی در استان کرمان به طور کلی به فراموشی سپرده شده اند و در گذشته هم گویش هایی وجود داشته که آنها هم فراموش شده اند و مهمترین آنها زبان اصیل مردم کرمان بوده که در قرن ها پیش رایج بوده و اطلاعاتی از آن داریم این است که مردم کرمان به زبان مخصوص خود تکلم می کردند و آن زبان و گویش از بین رفته است و دلیل از بین رفت آن زبان، نفوذ زبان فارسی بوده است.

گویش ها و زبان های محلی در حال تغییر هستند

مطلبی عنوان کرد: زبان فارسی در قرن اول اسلامی به عنوان زبان رسمی ایران اعلام می شود و گسترش پیدا می کند و مردم در نواحی مختلف ایران که به زبان های محلی تکلم می کردند کم کم زبان فارسی را می پذیرند و زبان فارسی جایگزین زبان محلی می شود و البته در بسیاری از نواحی این اتفاق می افتد و در برخی از نواحی این مسئله رخ نمی دهد.

استادیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان ادامه داد: هنوز هم با گذشت بیش از هزار سال از رسمیت یافتن زبان فارسی، مردمی هستند که از زبان محلی خود را استفاده می کنند، به عنوان مثال در سیستان و بلوچستان، کردستان، فارس، کازرون، اصفهان و سمنان مردم هنوز به زبان های محلی حرف می زنند و زبان فارسی، زبان مادری آنها نیست.

وی اظهار کرد: برخی از گویش ها فراموش نشده اند اما این را باید بپذیریم که تمامی گویش ها و زبان های محلی بدون استثنا در حال تغییر هستند و چنانچه این روند تغییر کُند نشود و شتاب بگیرد، احتمال این وجود دارد که در سال های بعد، اثری از این گویش ها باقی نمانده باشد.

تمامی گویش ها و لهجه های محلی در معرض آسیب هستند

مطلبی تصریح کرد: می توان گفت تمامی گویش ها و لهجه های محلی در معرض خطر و آسیب هستند و بخشی از این مسئله اجتناب ناپذیر است و دلیل آن ارتباطات است؛ زمانی که مردم منطقه ای با بقیه مردم در تماس نباشند، گویش خود را حفظ می کنند؛ اما در دوران جدید میزان ارتباطات، رفت و آمد، مسافرت و مهاجرت ها بیشتر شده است و این روند بر روند تغییر گویش و زبان محلی تأثیر گذار است.

استادیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان عنوان کرد: عامل دیگر در معرض آسیب قرار گرفتن لهجه ها و گویش های محلی وسایل ارتباط جمعی همچون رادیو، تلویزیون، روزنامه کتاب ها و غیره هستند.

وی با تأکید بر اینکه گویش ها را نمی توان احیا کرد و اگر گویشی از میان رفته باشد، دیگر قابل احیا نیست، اظهار کرد: کاری که ما می توانیم انجام دهیم این است که گویش های محلی را از نابودی نجات دهیم و برای این کار راه حل هایی وجود دارد که تا حد زیادی می تواند مؤثر واقع شود.

زبان فارسی رمز هویت ملی ایرانیان است

مطلبی گفت: برای حفظ زبان ها و گویش های محلی مهمترین نکته این است که ما باید بدانیم، زنده بودن یک زبان و گویش و لهجه به این است که مردم، آن زبان و لهجه را به کار ببرند و اگر مردمی لهجه محلی خود را در ارتباطات خود با خونواده و دیگران به کار ببرند آن گویش حفظ می شود و همچنین رمز پایداری و حفظ گویش محلی این است که مردم آن را در زندگی روزمره به کار ببرند.

استادیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان با طرح این سوال که چه چیز باعث می شود که مردم آن گویش محلی را به کار نبرند، عنوان کرد: یکی از علل این است که زبان معیار را مطرح می دانند و گویش های محلی را در مقایسه با آن در سطح پائین تری می ببیند و البته زبان معیار که زبان فارسی است، زبان رسمی کشور است و جایگاه ویژه ای دارد و برای حفظ ان هم باید کوشید و برای آموختن آن نیز باید تلاش کرد.

وی تصریح کرد: زبان فارسی رمز هویت ملی ایرانیان است و در طول تاریخ باعث ایجاد وحدت و هماهنگی بین اقوام مختلف ایرانی شده و جایگاه رفیعی دارد اما این تصور که زبان های محلی کم ارزش هستند و یک صورت انحراف یافته از زبان معیار هستند، این تصور نادرست است.

مطلبی خاطر نشان کرد: همه گویش ها، زبان ها و لهجه ها ارزش و اصالت خود را دارند و حتی زبان فارسی هم که امروز زبان رسمی کشور و کشورهای افغانستان و تاجیکستان است؛ این زبان هم در یک دوره ای زبان محلی و منطقه ای، کوچک بوده و چون زبان رسمی اعلام شده، اعتبار زیادی پیدا کرده است.

انتهای پیام/م