مراسم عزاداری ایام محرم و صفر در جیرفت، بهویژه در بخش کهن اسفندقه، نمونهای زنده از فرهنگ دینی و تعهد مردم به ارزشهای اسلامی است.
به گزارش پایگاه خبری «راه آرمان»، در سالهای قدیم، قبل از ظهور حرکتهای سازمانیافته عزاداری در خیابانها، مراسم سوگواری سیدالشهدا (ع) بیشتر در منازل و محیطهای خانگی برگزار میشد.
مردم با سنتهای قدیمی خود، در قالب روضهخوانی، نوحهخوانی و ضرب سینه، احساسات عمیق خود را نسبت به مظلومیت اهل بیت (ع) برجسته میکردند.
روضهخوانان و وعاظ – که بیشتر از سادات بودند – نقش مهمی در این مراسم داشتند. آنها بر روی سکوهای بلند یا صندلیهایی که برای این منظور فراهم میشد، مینشستند و به خواندن مصائب امام حسین (ع) و یاران باوفایش میپرداختند. در کنار آنها، نوحهخوانان با خواندن اشعار عاشورایی، جمعیت را به ضرب سینه و زمزمه شعر وحدتبخش فرامیخواندند.
در این دوره، افرادی که پامنبری خوانده میشدند، نیز حضور داشتند. این افراد معمولاً روضههای کوتاه و مشهوری را به یاد میآوردند و به نوعی نقش مقدمهسازی در آغاز مراسم داشتند.
اسفندقه، سرزمینی با فرهنگ تاریخی
بخش کهن اسفندقه در شمال غربی شهرستان جیرفت و در فاصله ۷۰ کیلومتری آن قرار دارد. این منطقه با داشتن آب و هوای مطبوع و طبیعت زیبا، همواره محل استقرار جوامعی فرهیخته و دینمدار بوده است.
اولین چیزی که در ورود به این بخش به چشم میآید، عشق عمیق مردم به اهل بیت (ع)، بهویژه حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، همراه با مهماننوازی، مهربانی و انسانیت محوری است.
در گذشته، تنها خانههای خشتی در منطقه دولتآباد کنونی، متعلق به خاندان ابوسعیدی بود. این خاندان از صوفیان و اسلامدوستان برجسته منطقه شناخته میشدند. دیگر ساکنان این منطقه، در کُتوکهای چوبی و کاهگلی زندگی میکردند که در اطراف قلعه و در مجاورت درختان چنار و توت واقع شده بودند.
مراسم محرم در قلعه ابوسعیدی
در دهه اول ماه محرم، محمدباقرخان ابوسعیدی، پدر غلامحسینخان ابوسعیدی، که از واعظان برجسته منطقه بود، به قلعه اسفندقه دعوت میشد. وی از شهرهایی مثل رابر، بافت یا کرمان بهعنوان واعظی متعهد به برگزاری مراسم عزاداری دعوت میشد.
در این روزها، مجلس و منبر امام حسین (ع) به مدت ده شب و روز برپا میشد. تمام محوطه قلعه با چراغهای روغنی و پیهسوزان پوشیده میشد و فضایی معنوی و متبرک برای حاضران در مراسم فراهم میشد.
هر ظهر و شب، واعظ به منبر میرفت و درباره شهدای کربلا سخنرانی میکرد و سپس روضهخوانی مینمود. بعد از اتمام مراسم، سفره امام حسین (ع) پهن میشد. این سفره که هرساله توسط خاندان ابوسعیدی و بهعنوان نذر به امام حسین (ع) آماده میشد، شامل غذاهایی از مواد بومی منطقه بود.
سفره امام حسین (ع): نمادی از عدالت و همبستگی
در این سفرهها، هیچ تقسیمبندی اجتماعی از قبیل خان و رعیت وجود نداشت. همه مردم از همسایهها و هممنطقهایها محسوب میشدند و در کنار هم مینشستند. این نماد از عدالت و همبستگی، یکی از ویژگیهای برجسته فرهنگ عزاداری در اسفندقه بود.
در روزهای دیگر سال نیز، هرگاه فردی قصد برگزاری مراسم روضه داشت، اهالی منطقه در کُتوک او جمع میشدند. هر خانواده از مواد غذایی موجود در منزلش (مانند مخلفات آبگوشت، حبوبات، گوشت) برای تدارک سفره نذری استفاده میکرد و همگانی این فرآیند را انجام میدادند.
سپس یکی از مُلاها یا واعظان، نوحههای عربی از قبیل «محمد و سرمدی»، «علیا محمدی» و دیگر نوحههای مشهور را میخواند و مراسم با سفره نذری به پایان میرسید.
فراموشی یک سنت فرهنگی، آبگوشت کشکی
یکی از سنتهای خاص اسفندقه، استفاده از کشک در تهیه آبگوشت نذری بود. زنان خانههای این منطقه، کشک را میساییدند و آن را در تهیه آبگوشت استفاده میکردند. این چاشنی خاص، علاوه بر طعم خاص، نمادی از تلاش برای احترام به غذایی بود که در سفره نذری نیکوکارانه تقدیم مردم میشد.
اما این سنت فرهنگی با گذر زمان و تغییر الگوهای زندگی فراموش شده است. بازنده کردن این رسم در ایام محرم، نه تنها یادآوری از سنتهای گذشته خواهد بود، بلکه میتواند به عنوان یک هویت فرهنگی-معنوی برای منطقه اسفندقه نهادینه شود.
ایام محرم در جیرفت و بهویژه در بخش کهن اسفندقه، بیش از یک مراسم مذهبی، نمادی از وحدت، همدلی، همبستگی و انسانیتمحوری است.
این سنتها که ریشه در فرهنگ عامه مردم دارد، باید با حفظ و گسترش آنها، زنده نگه داشته شوند تا نسلهای آینده نیز شاهد این فرهنگ غنی و الهی باشند.
در میدان ارگ کرمان، جایی که تا دیروز فقط خاطره بود اما حالا فریاد زنانی است که کفنپوش و پرچم به دوش آمدهاند تا بگویند ما زندهایم، ما ایستادهایم....